مطالعه برخی پارامترهای اکوفیزیولوژیک و هیستومورفولوژیک تولیدمثلی ماهی کلمه خزری rutilus rutilus caspicus و اثر کنترلی دما و فتوپریود بر آن

ماهی کلمه خزری از ماهیان با ارزش اکولوژیکی و اقتصادی دریای خزر بوده و دارای دو نژاد در سواحل ایران می باشد که از این میان، نژاد ترکمنی در این پژوهش مورد مطالعه قرار گرفته است. در این پژوهش تعداد 80 عدد ماهی ماده ی کلمه از صیدگاه بندرترکمن و رودخانه ی قره سو از مهرماه 90 تا پایان فروردین ماه 91 در 8 نوبت صید گردیده و مورد مطالعه قرار گرفت. مشاهدات بافت شناسی توسط میکروسکوپ نوری، حاکی از وقوع 7 مرحله ی رشد تخمدانی شامل مراحل: هستک کروماتین، هستک کناری، آلوئول قشری، زرده سازی اولیه و ثانویه، رسیده و تخم ریخته، در هر دوره ی تولید مثلی ماهی کلمه بود. نتایج نشان داد که طول مرحله ی زرده سازی اولیه و ثانویه در این ماهی کوتاه بوده (5 ± 60 روز) و اووسیت ها از اوایل اسفند ماه به سرعت وارد مرحله ی رسیدگی شده و در 15 فروردین ماه، حداکثر تعداد اووسیت های رسیده در تخمدان مشاهده گردید. بیشترین مقدار شاخص gsi در نمونه های مورد مطالعه از 10 اسفند تا 15 فروردین (05/0 >p) و حداقل مقدار این شاخص در 30 فروردین (پایان تخم ریزی) مشاهده گردید. نتایج نشان داد که فصل تخم ریزی این گونه درمنطقه مورد مطالعه از 15 فروردین ماه آغاز شده و مدت زمان تخم ریزی این گونه نیز بسیار کوتاه است (5 ± 15 روز). سطح پلاسمایی هورمون 17 بتا استرادیول در اوایل اسفند ماه (هم زمان با مرحله¬ی زرده سازی) به بیشترین مقدارخود (01/9 ± 16/147 نانوگرم در میلی لیتر) رسید (05/0 >p). اما میزان آن از اوایل اسفند به تدریج کاهش یافته و پس از آن نیز هم زمان با تخم ریزی و تخلیه ی گنادها، به شدت کاهش یافت. در حالی که، هورمون 17 آلفا هیدروکسی پروژسترون در 15 فروردین ماه، به حداکثر مقدار خود (51/0±71/4 نانوگرم در میلی لیتر) رسیده (05/0 >p) و بلافاصله پس از تخم-ریزی با شیب تندی کاهش یافت. نتایج تحقیق حاضر هم چنین نشان داد که سطوح پلاسمایی هورمون کورتیزول در ماهی کلمه، با نزدیک شدن به زمان تخم ریزی افزایش یافت و در 15 فروردین ماه دقیقاَ پیش از زمان تخم ریزی، به حداکثر مقدار خود ( 25/2 ± 67/12 نانوگرم بر میلی لیتر) رسید (05/0 >p). کمترین سطح پلاسمایی یون کلسیم در 30 فروردین ماه (پایان دوره تخم ریزی) (05/0 >p) و بیشترین مقدار آن در اواسط اسفند ماه تا اواسط فروردین ماه (در مرحله زرده سازی اووسیت ها) ثبت گردید و از نظر غلظت یون مذکور، در سایر زمان های نمونه برداری تفاوت معنی داری مشاهده نگردید (05/0 p)، این در حالی است که، میزان یون سدیم در پلاسمای خون ماهی، در هیچ یک از زمان های نمونه برداری تغییرات معنی داری را نشان نداد (05/0 <p). نتایج فاز مطالعات آزمایشگاهی که به مدت70 روز بر روی 650 قطعه ماهی مولد ماده کلمه تحت تأثیر 4 رژیم نوری و 3 رژیم دمایی مختلف انجام شد، نشان داد که طول دوره نوری و دمای آب نقش بسزایی در سرعت رسیدگی اووسیت ها و زمان تخم ریزی ماهی کلمه دارد، زیرا، سریع ترین دوره ی تکامل تخمدانی و وقوع تخم ریزی زودرس در ماهیانِ قرارگرفته در 16 ساعت روشنایی و 8 ساعت تاریکی در دمای 20 درجه سانتی گراد رخ داد و نیز در ماهیانِ قرار گرفته در دمای پایین (14 درجه سانتی گراد) و دوره های روشنایی کوتاه رسیدگی اووسیت ها با تأخیر و تخم ریزی دیرهنگام رخ داد. از طرفی، به نظر می رسد که رژیم نوری در فرایند تکامل تخمدانی ماهی کلمه نقش کلیدی تری نسبت به دما دارد، زیرا حتی در تیمارهای دارای کمترین دما (14 درجه سانتی گراد) نیز، ماهیان قرار گرفته در دوره نوری 16 ساعت روشنایی و 8 ساعت تاریکی سریع تر از ماهیان سایر دوره های نوری در همین درجه حرارت، به رسیدگی و تخم ریزی رسیدند. از طرفی با مقایسه قطر اووسیت و هسته در ماهیانی که در شرایط طبیعی و در محیط دریا تخم¬ریزی نمودند با ماهیانی که در رژیم نوری طولانی و دمای بالاتر قرار داشته و تخم ریزی زود رس انجام دادند، قطر اووسیت ها و هسته در شرایط طبیعی بسیار بیشتر از ماهیانی که تخم ریزی زودرس انجام دادند، مشاهده گردید.